Zhgënjimi pas komunizmit dhe fundi i lirisë

Ivan Karstev/The New York Times.

Revolucionet në Europën Lindore kundër komunizmit janë vlerësuar si më të mirët në llojin e vet. Në shumicë paqësorë, ata ndihmuan në dhënien e dy çmimeve Nobel për paqen. Të parin e mori Les Valesa, lideri heroik i Sindikadës së Tregëtisë “Solidarnost” me 10 milionë anëtarë, në Poloni, më 1983; shtatë vjet më vonë, lideri i Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik Mikhail Gorbaçovi, u vlerësua për kurajën të pranonte falimentimin ekonomik, politik dhe moral të regjimit të vjetër.

Këto dy figura politike – z. Valesa, i cili u bë presidenti i parë i Polonisë i zgjedhur në mënyrë demokratike, dhe z. Gorbaçov, i cili shërbeu si lideri sovjetik i fundit – janë bërë që atëherë simbolet më të fuqishme të 1989-ës. Tani statusi heroik i të dyve, dhe trashëgimia e këtyre revolucioneve, po vihen në dyshim.

Gorbaçov është akuzuar për tradhëti të vendit të tij, dhe z. Valesa për tradhëti të bashkëpunëtorëve të tij antikomunistë.

Në Rusninë e Vladimir Putinit, urrejtja kundër 1989-ës është kaq e madhe sa kur drejtori i filmit, besnik i Kremlinit, Nikita Mikhalkovi denoncoi kohët e fundit politikat e z. Gorbaçov që çuan në rënien e Bashkimit Sovjetik si “krim i vërtetë”, publiku nuk e lëvizi qerpikun – njerëzit mendonin se ai tha atë që dihej.
Lajm bëri fakti që një humorist, që u prezantua si z. Mikhalkov, telefonoi z. Gorbaçov dhe i kërkoi falje. Të gjithë qeshën me fituesin e çmimit Nobel, që e pranoi me mirënjohje faljen që nuk iu kërkua kurrë. Rusët nuk janë nostalgjikë të vërtetë të komunizmit, por ata dëshirojnë kohën kur Bashkimi Sovjetik ishte superfuqi. Në Rusi, 1989-ta nuk simbolizon fitoren mbi komunizmin, por humbjen dhe poshtërimin para perëndimit.

Thuajse në të njëjtën kohë me çështjen Gorbaçov, Instituti i Kujtesës Kombëtare në Poloni publikoi dokumente, disa prej tyre të marra nga vejusha e ministrit të Brendshëm të fundit të komunizmit, që ringjallnin pretendimet se z. Valesa ishte informator i shërbimit sekret në vitet 1970. (Më 2000 këto akuza ishin hedhur poshtë nga një gjykatë.) Valesa i quajti dokumentet “fabrikim” dhe mijëra njerëz dolën në rrugë në Varshavë, Gdansk dhe qytete të tjera polake në mbojtje të ish-liderit të Solidarnostit. Por qeveria polake, e drejtuar nga Partia Ligj dhe Drejtësi e Jaroslav Kaczynskit, nuk pranoi ta mbronte, duke këmbëngulur se “ndoshta legjenda [e Valesës] mund të mos mbrohej dot më.”

A mund të jetë dikush i sigurt që z. Valesa nuk ka bashkëpunuar kurrë me policinë? Të jem i qartë, jo. Ka shumë mundësi z. Valesa, si shumë të tjerë, bëri marrëveshje të ndryshme të vogla me autoritetet në vitet 1970 për të siguruar lirinë e tij pasi u arrestua për veprimtari pro-demokratike.
Por demonstruesit në rrugë, disa prej tyre anëtarë të vjetër të Solidarnostit, e dinë që policia sekrete mund të krijonte dokumente të fabrikuara për të diskredituar kundërshtarët. Dhe të njëjtët demonstrues e kanë të qartë se mrekullia e Solidarnostit nuk do të kishte qenë e mundur pa liderë si z. Valesa.
Megjithatë, çështja kryesore është se njerëzit në rrugët e qyteteve të mëdha të Polonisë sot mbrojnë diçka më të madhe se z. Valesa – trashëgiminë e 1989-ës. Ata dyshojnë se qeveria po përdor sulmin ndaj z. Valesa për të deligjitmuar demokracinë liberale.

Dhe duket se ata kanë të drejtë. Antoni Macierivic, ministri i mbrojtjes i i Polonisë, deklaroi hapur që dosja e z. Valesa tregon që “Polonia postkomuniste ishte produkt i shërbimit sekret dhe jo i institucioneve të zgjedhura në mënyrë demokratike.”
Të mbrosh revolucionin e 1989-ës në Rusinë “e mundur” është e lehtë. Por pse është kaq e vështirë të bësh të njëjtën gjë në Poloninë fituese, ku njerëzit janë më të lirë dhe më të begatë se kurrë më parë dhe ku Solidarnosti është një ikonë kombëtare?

Ironia e valës së tanishme të revizionizmit është se 1989-a hidhet poshtë për të njëjtat arsye që ajo është nderuar prej kohësh, specifikisht mungesën e radikalizmit. Fakti që u zgjodh integrimi i elitave të vjetra dhe jo persekutimi i tyre rezulton të jetë, njëherësh, arritja jetëgjatë e revolucionit dhe thembra e tij e Akilit.
Populzimi i ethshëm që përparon në Poloni, Hungari dhe pjesë të tjera të Europës Lindore është një rebelim kundër të moderuarve dhe moderacionit. Ngjarjet e 1989-ës dënohen si jo më shumë se një kurth për të kthyer pushtetin politik të elitave në pushtet ekonomik (si kënga e grupit Who që thotë “tako pronarin e ri, i njëjtë me të vjetrin.”)

Sipas kësaj narrative, 1989 shënon jo çlirimin e popullit, por të elitave komuniste. Ato u çliruan nga frika (e spastrimit të partisë dhe reagimit antikomunist), faji, ideologjia, zinxhirët e komunitetit dhe madje nga besnikëria kombëtare – më parë ata kishin privilegjin të udhëtonin; tani ka të drejtë të jenë pjesë e Perëndimit. Më parë drejtonin vendin, tani janë pronarë të tij. Pushteti në hije i elitave të vjetra është kthyer në shpejgimin e fundmë për gjithçka që shkoi gabim pas 1989-ës – rritja e pabarazisë, tradhëtia e pritshmërive.

Politika e zemërimit e z. Kaczynski, si politika e urrejtjes e z. Putin, u pëlqejnë brezave të rinj, të cilët jetojnë në një botë ku historia nuk ka më rëndësi. Ata kanë Google dhe telefona smart, por nuk kanë durim për ndërlikimet morale të periudhës komuniste, dhe kështu as dëshirë për të kuptuar çfarë bëri faktikisht zoti Valesa në vitet 1970, ose me çfarë zgjidhjesh përballej z. Gorbaçov në vitet 1980. Për brezat që nuk kanë përvojë personale në përballjen me natyrën shkatërruese ose vetëshkatërruese të politikës revolucionare, moderacioni as i frymëzon dhe as nuk justifikohet.
Heronjtë e 1989-ës shkëmbyen paqen me drejtësinë. Ky ishte një kompromis fisnik. Kurse sot, kur paqja merret si e mirëqenë, ajo që mbetet është vetëm deficiti i drejtësisë.

“postbllok.com” – http://www.postbllok.com/zhgenjimi-pas-komunizmit-dhe-fundi-i-lirise/